zondag 30 oktober 2016

Yaa Gyasi || Homegoing

In Homegoing beschrijft Yaa Gyasi de gevolgen van slavernij. Ze begint haar roman in de 17e eeuw in wat toen nog de Goudkust van Afrika heette, het huidige Ghana. Niet met het begin van slavernij, dat was helaas een gevestigde gewoonte onder de Fante en Asante, maar met de start van de grootschalige exploitatie. Zowel Fante en Asante zien mogelijkheden om hun macht en rijkdom te vergroten en werken samen met eerst de Britten maar daarna ook de Portugezen en Nederlanders om zoveel mogelijk slaven te vangen en naar Amerika te brengen. In deze situatie zijn er geen winnaars of verliezers: families werken aan de slavenhandel mee, ze worden er slachtoffer van. De slavernij is handel en alle betrokken partijen maken zich schuldig aan wandaden. Homegoing start met de geschiedenis van Effia en Esi, de één tegen haar zin uitgehuwelijkt aan een Britse officier, de ander gevangen en als slaaf verkocht. Gyasi beschrijft per hoofdstuk één persoon; hoe het met deze persoon verder afloopt, lezen we in de hoofdstukken die over zijn / haar kinderen of kleinkinderen gaan. Deze methode maakt dat Gyasi vrij gestructureerd de geschiedenis van de twee families kan doorlopen en ondertussen een goed beeld kan scheppen van de gevolgen van racisme en discriminatie, met name voor de afstammelingen van Esi die opgroeien in de VS. Het nadeel van de methode is dat elke persoon maar kort aandacht krijgt, en soms is dat gewoon te kort. Persoon en de periode waarin hij / zij leefde hadden dan een eigen roman verdiend, nu kan Gyasi onvoldoende de diepte ingaan en blijven de personen te vaak clichés. Gyasi kiest er voor om zich in de geschiedenis van Effia steeds meer te concentreren op het magische. Eén van haar afstammelingen heeft visioenen die haar duidelijk maken dat in haar familie slechte dingen zijn gebeurd. Zij wordt door haar dorp voor gek versleten en gemeden; haar zoon wordt bij haar weggehaald. Hij verhuist uiteindelijk met zijn gezin naar de VS en doceert daar. Het resultaat is dat Gyasi niet tot nauwelijks aandacht besteed aan het huidige Ghana. Het is hooguit de plek die Marjorie en Marcus, de rechtstreekse afstammelingen van Effia en Esi en inmiddels een stel, samen bezoeken en waar de tijd stil lijkt gestaan te hebben, en dat is zeker niet aan de orde.
Homegoing is een mooie roman die duidelijk maakt waar in het verleden en heden zaken behoorlijk misgegaan zijn. Het is ook een roman waarin Gyasi haar karakters prachtig neerzet. Ik hoop dat zij in een volgende roman bewijst dat ze haar karakters ook meer diepte kan geven.



zondag 23 oktober 2016

Emma Cline || The Girls

The Girls stond al een tijd om mijn lijstje; de roman over een sekteachtige groep gebaseerd op die van Charles Manson in de jaren zestig, inclusief brute moorden, kreeg alom lof. Nu ben ik altijd een beetje beducht voor dit soort gehypete romans: de hype gaat vaak meer om de boodschap dan om de kwaliteit van de roman zelf. In dit geval bleek mijn zorg onterecht: The Girls blijkt op alle fronten een goede roman. Cline formuleert prachtig en tovert vloeiende zinnen uit haar pen, haar keuze om volwassen, niet al te succesvolle Evie, terug te laten kijken op de zomer met de sekte werkt, haar hoofdpersonen hebben voldoende gelaagdheid om te overtuigen. Ik had geen enkel probleem om sekteleider  Russell voor me te zien: een egocentrische over het paard getilde slapjanus die zijn eigen ego opkrikt ten koste van anderen. In zijn sekte heerst hij over een groep jonge vrouwen die de grond aanbidden waar hij loopt, ondanks het feit dat hij ze verplicht ook seks te hebben met andere mannen en hen verbiedt hun kinderen lief te hebben. Cline beschrijft het proces waardoor Evie de sekte ingetrokken wordt op zo’n manier, dat volledig duidelijk wordt dat zij een perfect slachtoffer is maar dat dit voor elke willekeurige onzekere 15-jarige had kunnen gelden. Evie staat op die leeftijd niet sterk in haar schoenen, ze is nog niet in staat de gebreken van de sekte te zien. Ze ziet wat ze wil zien. Voor Evie zit de aantrekkingskracht van de sekte niet eens zozeer in Russell als wel in Suzanne, één van de drie vrouwen die uiteindelijk op zijn verzoek brute moorden plegen. Suzanne is wat Evie ooit zou willen zijn. De lezer leert een vrouw kennen die geen eigen mening meer heeft en die haar leven laat beheersen door de man die haar vol stopt met drugs, Evie ziet een persoon die zich niets van de maatschappij aantrekt en een vrij leven leidt met een groep gelijkgezinden. Ook wanneer de sekte begint te ontsporen, weigert Evie te zien dat het drugsgebruik, het vuil, het gebrek aan eten volledig uit de hand zijn gelopen. Zij wil nog steeds bij Suzanne zijn. Het is te danken aan een helder moment van die Suzanne, dat Evie niet betrokken wordt bij de moorden. Het had echter weinig gescheeld, iets wat Evie zich meer dan realiseert. Daar zit wat mij betreft ook de kracht van de roman. Cline maakt volledig aannemelijk, dat Evie geen uitzondering is, dat heel wat jonge meiden in die leeftijd (en ouder) potentieel slachtoffer zijn van de Russells van deze wereld. The Girls had kunnen ontaarden in een melodrama, Cline’s schrijftalent zorgt ervoor dat schrijfstijl, structuur en inhoud elkaar optimaal ondersteunen.


zondag 9 oktober 2016

Deborah Levy || Hot Milk

Shortlist 2016



Ik heb een lichtelijk probleem met Deborah Levy. Ze schrijft uitstekend, beheerst haar ‘pen’ meer dan goed maar om een of andere reden vindt ze het nodig om in luttele 200 pagina’s 3-4 uitermate gecompliceerde hoofdpersonen te schetsen. Ook Hot Milk maakt zich hieraan schuldig, ik krijg sterk de behoefte aan één ongecompliceerd iemand die wel normaal belast door het leven gaat. Voor alle duidelijkheid: ik ben er absoluut van overtuigd dat wij allemaal ons persoonlijke pakketje hebben, bij Levy zitten die persoonlijke pakketjes echter wel erg vol en voelt het gekunsteld dat in een tijdspanne van nog geen maand al die zeer gecompliceerde mensen elkaar ontmoeten. In dit geval gaat het om Sophia en haar moeder Rose die naar Almeria zijn afgereisd om daar een behandeling te zoeken voor Rose. Het woord hypochonder lijkt op haar van toepassing, hoewel er geen lichamelijke aanleiding is kan zij niet tot moeilijk lopen, ze slikt bovendien tabletten voor elke mogelijke klacht die iemand van in de 50 zou kunnen hebben. Dochter Sophia wordt volledig door de situatie onderdrukt, zij komt aan een eigen leven niet toe. Dat Sophia daarnaast alle kenmerken toont van de huidige generatie twintigers en maar geen keuzes lijkt te kunnen maken, helpt niet. Ik voelde mij overigens zeer oud toen ik over haar perikelen las: ik merk dat ik weinig geduld had met haar getwijfel en haar vooral toe wilde voegen: ‘get a grip!’. Door de mensen die Sophia ontmoet in Almeria en na een kort bezoek aan haar vader in Athene, een godsdienstfanaat die al zijn geld aan de kerk wil nalaten en niet aan zijn twee dochters en tweede echtgenote, valt er eindelijk een kwartje. Sophia begint zich langzaam maar zeker los te maken van haar moeder en gaat op zoek naar haar eigen leven, ze besluit bijvoorbeeld toch haar studie af te ronden. Aan het einde van de roman hint Levy op de daadwerkelijke ziekte van Rose, iets waar Rose zelf nog niet aan had gedacht. Haar diagnose biedt eindelijk ruimte aan een normalere moeder en dochter-relatie. Zoals gezegd, Levy schrijft prachtig en schetst haar hoofdpersonen op uitstekende wijze maar gut wat hebben ze het allemaal moeilijk.



Madeleine Thien || Do Not Say We Have Nothing

Man Booker Shortlist 2016



In de jaren 80 kwamen de eerste barstjes in het imago van communistisch China. Mao en zijn Culturele Revolutie bleken het land vooral naar de sodemieter geholpen te hebben. Ook voor niet-bijster geïnteresseerde en geïnformeerde westerlingen werd duidelijk dat een klein machtig kader de grote meute onderdrukte. Angst overheerste, honger en armoede waren alom aanwezig. Madeleine Thien laat haar ik-persoon het verhaal vertellen van haar vader, een klassiek geschoolde concertpianist die in Canada geen piano meer aanraakte. Het verhaal maakt duidelijk waarom. Ook hij is een kind van de revolutie, hij is onderdrukker en slachtoffer tegelijkertijd. Thien maakt zeer aannemelijk dat Mao en zijn consorten hun volk hersenspoelden en murw maakten, bijvoorbeeld door families bruut uit elkaar te halen. Het beeld dat zij schetst van de Rode Brigades is ontluisterend: opgehitste, totaal opgefokte jongeren die vooral bang zijn dat zij in de ogen van de anderen onvoldoende patriottisch zijn. Zij spelen een belangrijke rol in wat in bepaalde periodes aan de orde van de dag was:  gewelddadige ‘shaming en blaming’, slechts een enkeling hield tijdens die sessies zijn eigenwaarde. Dat Thien’s roman naast een goede weergave van de Chinese geschiedenis ook een prachtige roman geworden is, komt vooral door haar vermogen om mooi te schrijven en een bijna intiem portret van twee families te schetsen. Hoewel zij gruwelijke dingen beschrijft, is Thien tegelijkertijd in staat om ons mee te nemen in het lot van een kleine groep mensen. Zij is betrokken bij haar hoofdpersonen maar zet hen neer als mensen van vlees en bloed, met al hun goede en slechte kanten. Wat Thien vooral doet, is haar lezer confronteren met de eigen menselijkheid. Wie zijn wij dat we zouden kunnen zeggen dat wij wel in opstand gekomen waren, dat wij ons niet als makke schapen hadden laten onderdrukken? Thien laat ons meeleven met de mensen die ervaren hoe snel je in China ‘verdacht’ was maar ook met de mensen die toevallig aan de goede kant stonden maar nooit hebben kunnen accepteren welke rol zij hebben gespeeld. De zelfmoorden van twee hoofdpersonen maken dat duidelijk.
Ik was erg blij dat Thien nergens in de valkuil trapt waar bijvoorbeeld Lulu Wang zich ooit schuldig aan maakte: aan de ene kant de wreedheid van het communisme beschrijven en aan de andere kant bepaalde mensen totaal verheerlijken. Daar is bij Thien totaal geen sprake van; haar mensen zijn mensen, zij oordeelt niet, zij hemelt niet op. Mijn voorkeur voor de Booker, ik ben benieuwd of de jury mijn mening deelt.



Paul Beatty || The Sellout


Shortlist 2016

Hoe benadruk je dat een situatie niet klopt? Door om te draaien en te overdrijven. Dus wordt in The Sellout de hoofdpersoon aangeklaagd voor het bezitten van een slaaf en probeert hij de eigenwaarde van de zwarte inwoners van Dickens, LA, op te krikken door omgekeerd te discrimineren: hij tekent wijkgrenzen die niet meer bestaan, stimuleert jongeren op de middelbare school door tegenover de school reclames te plaatsen voor een nieuwe school (waarvoor veel schoolgeld verplicht is) en maakt zijn vriend Honorée blij door in de bus een bordje op te hangen met ‘sta op voor gehandicapten, ouderen en blanken’. Vanaf het moment dat het bordje er hangt daalt de agressie in de bus zienderogen. De omdraaiing en overdrijving werken: Beatty maakt probleemloos duidelijk waarom discriminatie niet deugt. Hij laat bovendien haarfijn zien waar zwarten – voor alle duidelijkheid: Beatty is niet politiek correct, in The Sellout is het een en al negers dat de klok slaat – slachtoffer zijn en zelf de fout ingaan. Hij schroomt zeker niet om dingen te noemen zoals ze zijn. Ik kan me zo maar voorstellen dat The Sellout in de Amerikaanse literatuur een rol gaat innemen omdat de roman door de draak te steken met zwarten juist hun lot benadrukt. Vind ik The Sellout daarom persoonlijk een goede roman? Bij vlagen. Dat heeft vooral te maken met het razende tempo waarin Beatty vertelt. En de hoeveelheid informatie die hij in één zin weet te proppen. Ik kan het nog het beste vergelijken met stand-up comedians als Chris Rock die hun publiek bestoken met een waterval aan woorden. Zeker in de proloog werkte dit wat mij betreft niet, al is het maar omdat ik door het tempo niet altijd de clou leek te vatten. In de latere hoofdstukken nam het tempo iets af en kreeg ik als lezer meer de tijd om kennis te maken met de hoofdpersoon en zijn omgeving. Ik vrees dat ik afgehaakt zou zijn indien Beatty het tempo van de proloog had voortgezet. Al met al, een roman die je aan het denken zet en die zeker blijft hangen. Of het om de literaire kwaliteit is of om de boodschap dat is een tweede, een kanshebber voor de Booker is deze roman zeker.